Trzy godziny miesięcznie na eksportowanie danych, oczekiwanie na wyliczenia z biura rachunkowego, ręczne przepisywanie kwot do trzech oddzielnych przelewów i permanentny stres przed pomyłką w numerze konta. Tak dziś wygląda miesięczne rozliczenie podatkowe typowego przedsiębiorcy prowadzącego jednoosobową działalność gospodarczą. PiS w raporcie autorstwa Janusza Kowalskiego i Jacka Sasina proponuje zmianę tego stanu rzeczy przez wdrożenie AI Tax – systemu, w którym rozliczenie ma zająć 15 minut i sprowadzić się do kilku kliknięć. Partia obiecuje 15,4 miliarda złotych oszczędności rocznie dla budżetu i przedsiębiorców, ale eksperci przestrzegają, że droga od koncepcji do realizacji będzie wyboista.
Od kilku godzin męczarni do kwadransa – oto obietnica AI Tax
Raport PiS ilustruje działanie systemu na przykładzie Marka, programisty prowadzącego JDG. Obecny proces rozliczenia rozpoczyna się od wyeksportowania danych z programu do fakturowania i przesłania ich do biura rachunkowego. Po dwóch dniach oczekiwania Marek otrzymuje wyliczenia, loguje się do banku i ręcznie przepisuje dane do trzech oddzielnych przelewów obejmujących PIT, VAT i ZUS. Każdy numer konta i każdą kwotę sprawdza wielokrotnie, bojąc się kosztownej pomyłki. Cała procedura pochłania około trzech godzin administracyjnej pracy miesięcznie.
W wizji AI Tax ten sam przedsiębiorca wystawia faktury w systemie zintegrowanym z KSeF, a pierwszego dnia miesiąca otrzymuje powiadomienie informujące, że rozliczenie jest gotowe. Administracja skarbowa przygotowuje kompletną propozycję rozliczenia i przesyła ją bezpośrednio do systemu ERP firmy. System monitoruje dane na bieżąco i stosuje obowiązujące przepisy automatycznie, działając w tle bez angażowania przedsiębiorcy.
Marek otwiera propozycję i widzi podsumowanie zawierające przychody, wstępnie skategoryzowane koszty oraz składki ZUS pobrane automatycznie przez API z systemu PUE ZUS. Weryfikuje kilka pozycji i akceptuje rozliczenie jednym kliknięciem. System generuje zintegrowane żądanie zapłaty R2P, obejmujące łącznie wszystkie zobowiązania podatkowe i składki. Przedsiębiorca autoryzuje zagregowaną płatność w aplikacji bankowej drugim kliknięciem, a środki są automatycznie rozdzielane na właściwe rachunki – mikrorachunek podatkowy i NRS w ZUS. Autorzy raportu szacują, że cała operacja zajmie 15 minut.
Dla podatku VAT automatyzacja ma sięgać najdalej dzięki danym z KSeF dostępnym w czasie rzeczywistym – propozycja rozliczenia może być niemal w pełni kompletna. W przypadku podatków dochodowych dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz JDG proces wymaga większego zaangażowania, ponieważ konieczne jest prawidłowe rozpoznanie kosztów uzyskania przychodu. Automatyzacja wspiera ten proces przez proponowanie kwalifikacji wydatków, ale ostateczna weryfikacja pozostaje po stronie przedsiębiorcy lub księgowego.
Ordynacja podatkowa nie przewiduje algorytmów – trzeba zmienić fundamenty systemu
Realizacja koncepcji AI Tax wymaga fundamentalnej przebudowy ordynacji podatkowej. Obecne przepisy nie przewidują automatycznego rozliczania podatków przez systemy informatyczne, dlatego autorzy raportu proponują wprowadzenie definicji „rozliczenia zautomatyzowanego” i uznanie go za równoważne złożeniu tradycyjnej deklaracji podatkowej. Zmiana ta stanowiłaby prawną podstawę dla funkcjonowania całego systemu.
PiS postuluje również, by państwo wzięło odpowiedzialność za interpretację prawa podatkowego i publikowało oficjalne, cyfrowe reguły obliczeń w koncepcji określanej jako „prawo jako kod”. Mechanizm ten miałby zapewnić, że wszystkie podmioty – zarówno firmy korzystające z różnych programów księgowych, jak i urzędy – będą liczyć podatki identycznie. Dzisiaj przedsiębiorcy korzystający z oprogramowań różnych dostawców mogą otrzymać odmienne wyniki obliczeń tej samej podstawy opodatkowania, co prowadzi do sporów z administracją skarbową.
Raport zawiera także propozycję ustawowego zagwarantowania „cyfrowego vacatio legis”. Każda zmiana w systemach API, KSeF czy JPK musiałaby być ogłoszona z minimum 12-miesięcznym wyprzedzeniem, co dałoby przedsiębiorcom i dostawcom oprogramowania czas na dostosowanie swoich rozwiązań. Brak takiego buforu czasowego wielokrotnie prowadził w przeszłości do chaosu przy wdrażaniu nowych wymogów sprawozdawczych.
Skala niezbędnych zmian legislacyjnych pokazuje, jak ambitny jest projekt PiS. System podatkowy funkcjonuje na zasadach ukształtowanych dziesięciolecia temu, kiedy automatyzacja ograniczała się do elektronicznego przesyłania deklaracji wypełnianych ręcznie. Przeskok do świata, w którym algorytmy samodzielnie rozliczają zobowiązania podatkowe, wymaga przepisania fundamentów prawa podatkowego.
Automatyzacja rozliczeń oznacza głębszą kontrolę – cena za wygodę
System AI Tax niesie ze sobą fundamentalną zmianę w relacji między przedsiębiorcą a administracją skarbową. Dzisiaj to podatnik aktywnie przekazuje informacje do urzędu przez składanie deklaracji. W modelu automatycznym urząd ma dostęp do danych biznesowych w czasie rzeczywistym i sam proponuje rozliczenie, które przedsiębiorca jedynie weryfikuje i akceptuje.
Dane z KSeF dostępne na bieżąco pozwalają skarbówce śledzić każdą transakcję niemal w momencie jej realizacji, a zaawansowana analiza ryzyka prowadzona przez sztuczną inteligencję może wykrywać wzorce świadczące o potencjalnych nieprawidłowościach.
Dla uczciwych przedsiębiorców taka transparentność nie stanowi zagrożenia, a może nawet przynieść korzyści w postaci szybszego rozpatrywania wniosków o zwrot VAT czy mniejszej liczby kontroli. System dysponujący pełnymi danymi w czasie rzeczywistym łatwiej zweryfikuje wiarygodność podatnika niż urzędnik analizujący deklaracje po fakcie.
Przedsiębiorcy prowadzący działalność w szarej strefie lub stosujący agresywną optymalizację podatkową będą mieli natomiast znacznie trudniejsze zadanie. Algorytmy analizujące miliony transakcji wykryją anomalie, które dziś giną w masie dokumentów sprawdzanych wyrywkowo. Automatyzacja rozliczeń to nie tylko ułatwienie dla firm, ale także potężne narzędzie w rękach administracji skarbowej, które może zrewolucjonizować skuteczność poboru podatków.
